تمرکز ویژه بر رفع موانع تولید و طراحی برنامه های ملی به منظور بهبود تراز تجاری کشور از طریق فناوری های زیستی، جایگاه ایران را در این حوزه ارتقا داد.

ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 1400، هم افزایی ملی و توسعه ابزارهای مالی را در دستور کار خود قرار داد و تلاش کرد تا این اتفاق در زمینه فناوری های نوین زیستی فراهم شود. بیشتر پروژه های ستاد در این سال، همچون سنوات گذشته بر حوزه سلامت و غذا مترکز و شرکت‌های دانش‌بنیان اصلی‌ترین مخاطب حمایت‎‌ها بودند.

توسعه ابزارهای تامین مالی

یکی از فعالیت‌های اصلی ستاد توسعه زیست‏فناوری در سال 1400، توسعه ابزارهای تامین مالی، متناسب با رشد زیست بوم فناوری و نوآوریوآآ شرکت‌های دانش‌بنیان بود. در این راستا نخستین صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی بورسی (Private equiti) در حوزه سلامت با سرمایه‌گذاری مشترک معاونت علمی فناوری، صندوق نوآوری و شکوفایی و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی با بودجه 350میلیارد تومان با نام «اکسیر زیست سلامت»، زمستان 1400 مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس دریافت کرد.

این صندوق در سال 1401 با سرمایه‌گذاری خطرپذیر در  Scale upپروژه‌های High-tech حوزه سلامت مشارکت فعال خواهد داشت.

به علاوه، پیرو قانون جهش اقتصاد دانش بنیان و امکان سرمایه‌گذاری مشترک بانک‌ها با صندوق نوآوری و شکوفایی در پروژه‌های دانش‌بنیان، پورتفوی سرمایه‌گذاری متناسب با جذب سرمایه از این مسیر طراحی شده و بسته اول آن برای بررسی سازوکار اجرایی به صندوق نوآوری و شکوفایی ارائه شده است.

ستاد توسعه زیست فناوری در همکاری نزدیک با وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 1400 به تدوین برنامه‌های پیشران برای بهبود تراز تجاری کشور با استفاده از فناوری‌های پیشرفته اقدام کرد.

معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری در سال‌های گذشته با سرمایه‌گذاری بذری در پروژه‌های فناوری پیشرفته، امکان اثبات فناوری‌های مختلفی را به وجود آورده است. در دولت سیزدهم، با تجربه حاصل از پروژه‌های گذشته، برنامه‌های پیشران برای Scale up  فناوری‌ها با هدف تاثیر جدی بر اقتصاد کشور طراحی و سازوکار اجرایی آن در حال پیش‌بینی است.

حمایت از طرح‌های فناورانه حوزه سلامت

ستاد توسعه زیست‌فناوری در راستای اجرای سیاست‌های کلان کشور در زمینه تقویت‌ اقتصاد درون‌زا، در سال جاری اقدام به برگزاری فراخوان‌ها و تصویب بسته‌های حمایتی در حوزه‏های مختلف زیستی کرده است.

این ستاد از طریق تعامل با فعالان حوزه زیست‌فناوری کشور، به طور پیوسته، طرح‌های فناورانه را دریافت می کند و پس از ارزیابی، طرح‌های دارای قابلیت سرمایه‌گذاری را مورد حمایت قرار می‌دهد. در سال 1400، حمایت از 13 طرح به تصویب این ستاد رسیده که از این تعداد، موافقت‌نامه 11 طرح منعقد شده و 2 طرح مراحل پایانی تنظیم موافقت‌نامه را طی می‌کنند.

این طرح‌ها در حوزه‌هایی از قبیل «تولید انواع کیت‌های تشخیصی پیشرفته»، «بیوسنسورها»، «مواد بیولوژیک استراتژیک»، «فرآورده‌های پیشرفته» و «داروهای بیوسیملار های‌تک درمان ناباروری»، تعریف شده و مجموعا از ظرفیت ارزی بیش از 5 میلیون دلار برخوردارند.

این ستاد در ادامه اقدامات خود در راستای رشد، توسعه و عمق‌دهی به فناوری‌های زیستی در حوزه سلامت، در تعامل با وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، نهادها و موسسات حاکمیتی، اقدام به نیازسنجی از دستگاه‌های مورد نظر و متعاقبا رفع این نیازها از طریق برگزاری فراخوان و حمایت از شرکت‌ها و هسته‌های فناور توانمند در حوزه‌های مربوطه می کند.

در این راستا، در سال 1400 جلسات و کمیته‌های متعددی با سازمان دامپزشکی، سازمان انتقال خون ایران و سازمان پزشکی قانونی کشور برگزار شد. این ستاد پس از احصاء نیازهای دستگاه‌های مذکور، در حال حاضر برنامه‌ریزی برای برگزاری فراخوان و دریافت راهکارهای شرکت‌های دانش‌بنیان و هسته‌های فناور فعال در این زمینه را آغاز کرده است.

تشکیل دبیرخانه جهش اقتصاد غذا با توسعه اکوسیستم نوآوری و نفوذ فناوری

«ستاد توسعه زیست فناوری» در سال‏های اخیر از پروژه‌های زیست فناورانه مرتبط با  امنیت غذایی و کشاورزی حمایت کرده است.

اما از سال 98 با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری بر امنیت غذایی، این موضوع با جدیت بیشتری در ستاد پیگیری شد و علاوه بر شناسایی تمام فناوری‎های موجود در دنیا در زنجیره ارزش کشاورزی-غذا (به طور کلی شامل نهاده های تولید، تولید در مزرعه، فرآوری و توزیع و فروش)، چالش ها و موانع توسعه فناوری در این بخش نیز شناسایی شد و بر مبنای آن برنامه کلانی تدوین شد.

این برنامه ها و ماموریتها در قالب طرح «جهش اقتصاد غذا» در آبان ماه، در نامه‏ای خطاب به رئیس جمهور ارسال شد. در این نامه ذکر شد که با اجرای این برنامه می توان سالانه 1.6 میلیارد دلار پتانسیل ارزی برای کشور ایجاد کرد اما تحقق آن ماموریتی فرادستگاهی است و نیاز است سایر بخش ها و سازمان ها نیز همکاری داشته باشند و ضمن قبول ماموریت، نسبت به اصلاح روال های اداری و آیین نامه ها و دستورالعمل ها اقدام شود و معاونت علمی و فناوری می‎تواند مسئولیت این دبیرخانه را بر عهده بگیرد.

پیرو این دستور دبیرخانه فناوری‎های نوین کشاورزی و غذا با عضویت نمایندگان تام الاختیار از «معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری»، «وزارت جهاد کشاورزی»، «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»، «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری»، «وزارت صنعت، معدن و تجارت»، «وزارت امور اقتصاد و دارایی»، «وزارت نیرو»، «سازمان برنامه و بودجه کشور»، «کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی»، «صندوق توسعه ملی»، «صندوق نوآوری و شکوفایی» و «مرکز همکاری‏های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری» تشکیل شد.

دیدگاه معاونت علمی و فناوری به موضوع امنیت غذایی پلتفرمی است و استراتژی کلی مدیریت و تکمیل زنجیره ارزش تولیدات حوزه کشاورزی و مواد غذایی است. باید گفت این زنجیره به طور کلی شامل نهاده‎های تولید، زراعت و باغبانی، دام و طیور، شیلات و آبزیان، صنایع تبدیلی و غذایی، لجستیک و فروش است.

این زنجیره کلان که دارای بسیاری زیرزنجیره است در بسیاری از حلقه‏ها در ایران تکمیل نیست که این موضوع موجب کاهش بهره‏وری در کل سیستم می‎شود. بنابراین یکی از ماموریت‎ها تلاش برای تکمیل زنجیره و توسعه کسب و کارهای دانش بنیان در این حلقه ها خواهد بود.

تدوین سند برنامه‌های پیشنهادی برای افزایش جمعیت

در راستای تصویب قانون حمایت از خانواده و افزایش جمعیت و در اولویت قرار گرفتن این موضوع، گروه تولید برای شناسایی برنامه‌های فناورانه‌ای که در این راستا  معاونت علمی و فناوری می‌تواند ورود کند جلسات تخصصی با کارشناسان امور (مراکز درمان ناباروری و متخصصین امور) داشته و سند برنامه جامعی را در این راستا تنظیم کرد.

همچنین طرحهای فناورانه در زمینه درمان ناباروری اولویت دار در این زمینه شناسایی شده که حمایت از آنها در برنامه ستاد قرار گرفته و برخی از آنها نیز مبالغ حمایتی را دریافت کرده‌اند.

همکاری با وزارت صمت برای زمینه‌سازی نفوذ فناوری به صنایع غذا و دارو

در راستای افزایش نفوذ فناوری به صنعت غذا و دارو همکاری‌های با دفتر غذا و دارو این وزارتخانه صورت گرفته و همچنین لیست برنامه‌های فناورانه ستاد به این دفتر اعلام شد. همچنین پیشنویس تفاهم‌نامه‌ای بین معاونت صنایع عمومی و ستاد توسعه زیست فناوری برای همکاری در موارد ذیل تنظیم شده است که در حال طی کردن روند اجرایی است.

اهم محورهای همکاری معاونت علمی و فناوری و وزارت صمت عبارتند از همکاری در راستای نفوذ فناوری در صنعت غذا و دارو، تدوین سند بالادستی تحول در صنعت غذا و دارو، همکاری در راستای بازسازی و نوسازی زیرساخت صنعت غذا و دارو، اشتراک‌گذاری اطلاعات و آمار برای برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در صنعت غذا و دارو و شناسایی نیازها و فرصت‌های حال و آینده کشور در حیطه فرآورده‎های سلامت‎محور و محصولات غذایی و برنامه‌ریزی برای بهبود تراز تجاری آن.

در زمینه تدوین اسناد بالادستی صنعت دارو و غذا، پیشنویس سند ارتقاء صنعت با استفاده از فناوری های نوین تهیه شده است که در آن وضعیت فعلی کشور، چالش‌های موجود، اهداف کلان و راهبردهای اصلی با همکاری شرکت های مختلف دانش بنیان و انجمن ها و سندیکاهای تولید کنندگان طراحی و به معاونت صنایع عمومی وزارت صمت ارائه شده است.

تکمیل زنجیره ارزش صنعت دارو

دارو و مواد اولیه دارویی سالانه به صورت مجموع بیش از دو میلیارد دلار واردات دارد. با توجه به تشدید تحریم‌ها در سال‌های اخیر و نقش جدی این حوزه در سلامت مردم و با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور به لحاظ دارا بودن ذخایر انبوه گاز و نفت، تلاش برای تکمیل زنجیره ارزش این حوزه در کشور از صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در این راستا جلسات مشاوره‌ای با متخصصین این حوزه صورت گرفته و همچنین کارگزارانی در این زمینه برای بررسی دقیق‌تر این حوزه در نظر گرفته شده است. انعقاد قرارداد برونسپاری با شرکت تابناک در زمینه زنجیره ارزش در حوزه ( آنزیم، مواد اولیه دارویی و صنایع غذایی) و همچنین در این راستا برای شناسایی اولویتها قرارداد برونسپاری جزئی با موضوع "بررسی فنی و اقتصادی تولید مواد موثره آفت‌کش‌های کشاورزی مختلف به منظور تولید داخل محصولات دارای اولویت" نیز صورت گرفته است.

ایجاد پنجره واحد با سازمان غذا و دارو

طی تفاهم‌نامه همکاری منعقد شده پنجره واحدی بین سازمان غذا و دارو، مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و ستاد توسعه زیست فناوری و معاونت تحقیقات وزارت بهداشت ایجاد شد و پیگیری تسریع بررسی پرونده رگولاتوری محصولات دانش‌بنیان اولویت دار برای کشور به صورت مستمر در حال انجام است. از دیگر محورهای همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان غذا و دارو و معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌توان به مواردی چون «حمایت از تحقیق و توسعه و کسب دانش فنی فرآورده‌های فناورانه سلامت‎محور و واجد اولویت‌»، «شناسایی نیازها و فرصت‌های حال و آینده کشور در حیطه فرآورده‌های سلامت محور و برنامه‌ریزی برای  بهبود تراز تجاری آن»، «اشتراک‌گذاری اطلاعات و سوابق مربوط به بازار فرآورده‌های واجد اولویت‌ و شرکت‌های دانش‌بنیان فعال»، «اعطای یارانه برای اخذ خدمات آزمایشگاهی، بازرسی و ممیزی و اعطای کمک‌های فنی برای تهیه مستندات مورد نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان، از طریق شبکه کارگزاران»، «تقویت شبکه آزمایشگاهی همکار سازمان از طریق شبکه آزمایشگاه‌های فناوری راهبردی مطابق با ضوابط مورد تایید سازمان»، تدوین استانداردهای مورد نیاز به‎منظور سنجش و ارزیابی فرآورده‌های سلامت‌محور دانش‌بنیان، پیشرفته  و تولید بار اول» و « مطالبه استانداردهای سطح بالا و طراحی مکانیزم‌های قیمت‌گذاری برای فرآورده‌های سلامت‎محور وارداتی و دارای تولید مشابه داخل، به منظور تشویق و افزایش جذابیت تولید داخلی در مقابل واردات» اشاره کرد.

ارائه طرح های پیشران به صندوق نوآوری و شکوفایی

در راستای تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان و مجاز شدن بانک‌ها به سرمایه‌گذاری مشترک با صندوق نوآوری و شکوفایی در طرحهای مصوب شورای راهبری فناوریها و تولیدات دانش‌بنیان، طرحهای دارای اولویت مشخص شده از سوی شرکتهای مرتبط با ستاد که نیاز به حجم سرمایه‌گذاری کلان دارند به همراه مطالعات امکان سنجی مربوطه جهت بررسی امکان سرمایه گذاری به صندوق نوآوری و شکوفایی معرفی شدند.

با توجه به ابلاغ برنامه ملی احیای مرغ لاین آرین با هدف ارتقای امنیت و سلامت گوشت مرغ کشور و ماموریت ستاد توسعه زیست فناوری، اقدامات کارگروه آموزش، تحقیق و توسعه برنامه ملی مرغ لاین آرین در سال 1400 شامل «تدوین سند تحقیق و توسعه برنامه ملی لاین آرین»، «راه‌اندازی و توسعه پلتفرم شبکه تحقیق و توسعه مرغ لاین آرین»، «تصویب و انعقاد قرارداد طرح‌های پژوهشی و توسعه فناوری»، «پایش پیشرفت طرح‌های پژوهشی» و «کسب برخی دستاوردها و جمع آوری اطلاعات سویه آرین از مزارع پرورش» است.

در این میان طی سه مرحله فراخوان  تعداد 20 طرح مطالعاتی به مبلغ 46 میلیون ریال، پس از تصویب در کارگروه تحقیق و توسعه مورد حمایت قرار گرفته است و تعداد 24 طرح مطالعاتی جمعا به مبلغ 21252 میلیون ریال در شرف حمایت است.

به منظور اجرایی سازی کامل برنامه های احیای لاین آرین و تولید سویه آرین پلاس، تفاهم نامه بازسازی مزرعه A1 مجتمع بابلکنار به مبلغ 400 میلیون ریال و ایجاد مزرعه نوآوری مرغ آرین به امضای معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزیر جهاد کشاورزی رسید.

پیش بینی می شود با تحویل این مزرعه نوآوری به تیم های فناور دانش بنیان تا نیمه سال 1401، جهش قابل توجهی در اصلاح نژاد این سویه ملی ایجاد شود. بودجه در نظر گرفته شده به منظور حمایت از ایجاد لاین های آزمایشی و معرفی سویه آرین پلاس 650 میلیون ریال است که مطابق زمانبندی، طی 5 سال به فعالیت های مربوط به این مزرعه تزریق خواهد شد.

تولید واکسن‌های دامی و مواد اولیه واکسن‌های انسانی

در ابتدای سال 1400 با داغ شدن تب تولید واکسن در جهان، کمبود جدی در مواد اولیه پلتفرم های مختلف حس شد. از همین رو، فراخوان حمایت از تولید مواد اولیه واکسن اعلام شد که از میان طرح های ارسال شده، 6 طرح به مبلغ مجموعا بیش از 12 میلیارد تومان برای حمایت مصوب شد که 4 طرح به مرحله قرارداد رسید.

همچنین با اعلام نیازمندی های سازمان دامپزشکی کل کشور در زمینه واکسن های دامی، فراخوان حمایت از تولید این واکسن ها در بهمن ماه 1400 اطلاع رسانی شد که طرح های واصله در حال حاضر در مرحله داوری قرار دارد.

رونمایی از پروژه‌های مصوب در سنوات قبل

به منظور تحقق سهم اقتصاد زیستی از اقتصاد ملی، نظارت و راهبری پروژه های مصوب در سنوات قبلی با پیگیری و جدیت در برنامه کار ستاد قرار دارد. در همین راستا، کارگزاران نظارت و ارزیابی ستاد توسعه زیست فناوری، سالانه 2 تا 4 نوبت، وضعیت پیشرفت پروژه ها را از طریق بازدید میدانی به روزرسانی کرده است و تزریق منابع، متناسب با پیشرفت به پروژه ها صورت می گیرد. به همین منظور، کمترین انحراف از برنامه ریزی در مصرف منابع صورت می گیرد و به محض خروج احتمالی پروژه از مسیر تعیین شده، بودجه و پرداخت ها مورد بازنگری قرار می گیرد. 

مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#23